TÜBİTAK ve YENİLİKLER
Bilim, teknoloji, Ar-Ge, yenilik ve girişimcilik alanlarındaki gelişmeler değişim etkisine sahiptir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, şimdiye kadar yaptığından daha çok olmak üzere; TÜBİTAK, KOSGEB ve TPE ile birlikte ülkemizin bilim, teknoloji ve yenilik ekosistemini daha etkin çalıştırmaya yönelik önemli program ve teşvikler vermeye devam ediyor. Bu durum, ülkemizin 2023, 2053 ve 2071 hedeflerine daha güçlü̈ şekilde hazır olması, insanımızın yaşam standardının yükseltilmesi ve evrensel bilime katkı sağlanması gibi sonuçlar meydana getirecektir.
TÜBİTAK, ülkemizin gelecek vizyonunu daha hızlı sağlamak için 2012 yılından itibaren yaptığı yeniliklerden öne çıkanları YENİLİKLER adlı kitapta toplayarak kamuoyuyla paylaştı. Kitaptaki yenilikler, sadece bilim ve teknoloji alanında değil, tüm alanlardaki gelişime ivme kazandıracak niteliktedir. Bu yeniliklerden araştırmacıların azami ölçüde yararlanmaları ve bu yeniliklerin katkısıyla ülkemizin bilim ve teknoloji alanında yaşadığı atılımın hız kazanması hedeflenmektedir. Kitapta yer aldığı itibariyle, TÜBİTAK’ın son bir kaç yılda yaptıklarına sırasıyla bir bakalım.
TÜBİTAK, aslında bir bilimsel yarış başlatmıştır. Kaliteye göre teşviklerin arttığı, yayınların kendi alanlarındaki diğer yayınlarla karşılaştırıldığı, objektif kriterlere göre değerlendirmeler yapıldığı ve araştırmacılara 50 bin TL yayın desteğinin verildiği bilimsel bir yarış… Bu yarışla birlikte, araştırmacıların daha çok uluslararası endeksli yayınlar çıkarması bekleniyor.
Projelerin kalitesini artırmak için, proje performanslarına endeksli olarak 100 bin TL doğrudan ödül vermektedir. Bu teşvik, proje bitiminden itibaren 3 yıl içerisinde müracaat edilmesi durumunda 36 farklı kritere göre elde edilen performansa göre verilmektedir. Projelerde, üniversitelerin rolünü artırmak için Ar-Ge fonlarının üniversite bütçesi içindeki oranını yüzde 25’ler seviyesine çıkarabilmek ve bu yolla üniversiteleri Ar-Ge’ye yönlendirmek için projelerde kurum hissesi yüzde 50’ye yükseltildi. Bu sayede, bir üniversite, proje bütçesi dışında 10 milyon TL ek gelir elde etmiş olacaktır.
Ülkemizin, otomotiv, sağlık, enerji, bilişim ve gıda sektörlerinde öncelikli alanları tespit edilerek son 2 yıl içerisinde 44 ayrı proje çağrısı yapılmıştır. 2014 yılı içerisinde 59 proje çağrısı yapılmış olup, toplam 2.5 Milyon TL destek verilmiştir. İlk defa Ar-Ge projesi hazırlayacaklara 60 bin TL destek verilmektedir.
Teknoloji bağımlılığımızı azaltacak, ülkemize özgü, rekabet gücümüzü artıracak teknolojiler için “yerlisini yaparım” diyene 200 bin TL’ye kadar Ar-Ge desteği verilmektedir. Savunma sanayisine yönelik 100 milyon TL’lik projelerin %100’ü desteklenmektedir.
İlk kez bir iş fikri olan girişimcilere destek verilerek, onların hayallerini gerçekleştirmesinin önü açıldı. Lisans mezunu olan bireysel girişimcilere, 100 bin TL hibenin yanı sıra her aşamada rehber desteği verilmektedir. Bu tür bir girişimcilik desteği firmalar için de bulunmaktadır. Firmalara destekler çeşitli başlıklar altında toplanmakta olup, sermaye desteğinin yanı sıra uzman desteği de verilmektedir.
Teknogirişim sermayesi desteği alan 10 girişimciyi bir aylık eğitim ve yabancı girişimcilerle buluşması için ABD’deki Silikon Vadisine gönderiyor. Üniversite mezunlarının daha girişimci olmaları için, üniversitelerin lisans ve lisansüstü girişimcilik programları düzenlemesi desteklenmektedir. Destek süresi 36 ay olup, tüm masrafalar karşılanmaktadır. Bu destekten ilk yılında 14 üniversite yararlanmıştır.
Üniversitelerde girişimcilik ve yenilikçilik odaklı rekabeti artırmak amacıyla her yıl Türkiye’nin en girişimci ve yenilikçi 50 üniversitesi belirlenerek, üniversitelerin bir girişimcilik ve yenilikçilik yarışına girmesi amaçlanıyor. Bu sıralama 5 ana kritere göre yapılıyor.
Her yıl 10 adet olmak üzere Her Üniversite için Teknoloji Transfer Ofisine 10 Milyon TL’ye kadar destek verilmektedir. Bu çerçevede, yeni teknoloji transfer ofisleri kuruldu, eskiler ise yenilendi.
Türkiye’de ilk defa Risk Sermayesi fonlarına destek vererek, başlangıç̧ aşamalarındaki şirketlerin finansman ihtiyaçlarını karşılıyor; firmaların yaşam sürelerini artırıyor. Risk sermayesi, iyi bir girişim fikri olup, sermayesi olmayan kişilere verilen fondur. Bu fonun %20’si kadar kısmı, 12 yıl süreyle verilmektedir.
Ulusal ve uluslararası patent başvuru sayısının artırılması amacıyla başvurudan tescile kadar tüm süreci destekleyen yeni bir program başlatıldı. Başvuru sonucu tescil edilen ulusal patente 3 bin TL, uluslararası patente ise 10 bin TL ödül verilmektedir.
Öncelikli alanlar Ar-Ge destek programı çerçevesinde, ürün ve teknoloji odaklı başlıklar altında proje çağrısı yapılmıştır. Proje çağrısı, özel sektöre yapılmış olup, özel sektörün belirlenen ülke önceliklerine yönelik çözümler getirmesi hedeflenmektedir. Belirlenen öncelikler, otomotivde elektrikli araçlar, Sağlıkta biyomalzeme, Makina imalatında mekatronik, Enerjide kömür teknolojileri, Bilgi ve iletişimde mobil teknolojiler, Gıdada ise yerli tohum şeklindedir. Son 2 yılda 56, 2014 yılında ise 39 çağrıya çıkılmıştır.
KOBİ’lerin Ar-Ge ve yenilik faaliyeti yapabilme kapasitelerini artırmaya yönelik ulusal ölçekli mentörlük (rehberlik) mekanizmasının geliştirilmesini ve uygulanmasını destekliyor. İlk aşamada verilen rehberlik desteği sonrası, ikinci aşamada ise 100 ve 400 bin TL’den oluşan 500 bin TL destek verilmektedir.
LYS sınavında, matematik, fizik, kimya ve biyoloji gibi temel bilimler okumak isteyen öğrencilerden ilk 10 bine girenlere 750 TL ile 2 bin TL arasında burs verilmektedir. Hatta, diğer alanlarda okuyan, temel bilimlerde çift anadal yapmak isteyenlere lisans öğrencilerine de burs verilmektedir.
Ayrıca, LYS sınavında, Tarih, felsefe, sosyoloji, coğrafya, arkeoloji, sanat tarihi gibi sosyal bilimler alanında okumak isteyen öğrencilerden ilk 10 bine girenlere bin TL ile 2 bin TL arasında burs verilmektedir. Hatta, diğer alanlarda okuyup, sosyal bilimlerde çift anadal yapmak isteyenlere lisans öğrencilerine de burs verilmektedir.
Doktora veya doktora sonrası çalışmalarını yurt dışında yürütecek araştırmacıların süreçlerini kolaylaştırmak amacıyla verilen Yurt dışı Araştırma Burs miktarları artırıldı. Bu burs için, dil şartı kaldırılmış olup 2 ayrı program ile, aylık 2.500 Dolar veya 1.900 Avro destek verilmektedir. Ayrıca yurt içi lisans üstü burs programı ile, 6 bin öğrenciye 300 milyon burs verildi. Bu, ülkemizdeki bilim insanı sayısını artırarak, sayıları 200’e ulaşan üniversitelere öğretim üyesi yetiştirecektir. Ayrıca bu programla yurt içinde yüksek lisans için, 1.000 TL, doktora için 1.800 TL burs verilmektedir.
Ayrıca, Türkiye’nin kritik alanlarda ihtiyaç̧ duyduğu araştırmacı ve akademisyenlerin yetiştirilmesi amacıyla yurt dışında doktora yapmak isteyenlere yıllık 60 bin dolara kadar burs imkânı sunuyor. Belirlenen kritik alanlar, uzay aracı, yenilenebilir enerji, yazılım, biyoteknoloji, biyomalzeme, elektrik-elektromanyetik malzemeler şeklindedir. 2 yıl süreyle aylık, 1.800 Dolar verilmektedir. Dönüşte ise, TÜBİTAK’ta çalışma imkanı verilmektedir.
Yurt dışındaki Türk araştırmacıların geri dönüşü (tersine beyin göçü) için başlatılan çalışmalar meyvesini veriyor. 2013 yılında geri dönmek isteyen araştırmacıların sayısındaki artış̧ önceki yılın 5 katına ulaştı. Geri dönenler için, 2 yıl sürmek üzere, maaşlarına ek olarak 3.250 TL verilmektedir. Dönen araştırmacılar için, 30 bin TL destek verilmektedir.
TÜBİTAK, ulusal ve uluslar arası bilimsel etkinlikleri de desteklemektedir. Bu etkinliklerde, ulusal ve uluslararası işbirlikleri kurulmakta ve ortak araştırma projeleri geliştirilmektedir. Bu kapsamda, Kongre, sempozyum, çalıştay gibi faaliyetler desteklenmektedir. Ulusal ve uluslar arası etkinliklere, 15 bin – 200 bin TL arasında bir destek verilmektedir.
TÜBİTAK, doktora öğrencileri ile araştırmacılara, ulusal proje çağrılarına yönelik eğitim verilmesini destekliyor. Bu başlıkta desteklenen katılımcı sayısı, %235, etkinlik sayısı ise %143 arttı. Bu başlıkta katılımcılara, proje yazma, proje yönetimi ve bütçelemesi konularında eğitimler verilmektedir.
Bilim insanı açığının kapatılmasına yardımcı olmak amacıyla yurt dışındaki Türk ve yabancı araştırmacıların ülkemizde istihdamı için yeni destek programı başlatıldı. Bu başlıkta 2 ayrı program ile, 12 aydan 24 aya kadar destek verilmektedir. 3.500 Dolar ücret, yol desteği verilmekte ve sağlık sigortası yapılmaktadır. Bu sayede, deneyimli uluslararası araştırmacıların Türkiye’ye gelmesi ve deneyimlerini paylaşmaları hedeflenmektedir.
Üniversite öğrencilerine yönelik Yazılım, Girişimcilik ve Sanayi Odaklı Proje Yarışmaları düzenliyor. Yapılan yarışmalar 3 başlık altında yapılıyor. Bunlar girişimcilik ve Yenilik Yarışması, Yazılım Projeleri Yarışması, bu 2 başlık için 5 bin – 10 bin TL ödül verilmektedir. Bir de 15 bin – 30 bin TL ödül verilen Sanayi Odaklı Lisans Bitirme Projeleri Yarışması yapılmaktadır.
TÜBİTAK, herkesi bilimle tanıştırmak için 81 ile 2023 yılına kadar Bilim Merkezleri kuruyor. Böylece herkesin bilime olan ilgi ve merakının artırılması hedeflenmektedir. Bir Milyar bütçesi olan bu program çerçevesinde Bursa ve Konya’da Bilim Merkezleri açıldı, Kayseri ve Kocaeli’de ise açılma hazırlıkları yapılıyor.
Öğrencilerin proje yapma kültürünü geliştirmek için, Bilim Fuarları Destekleme Programları çerçevesinde proje yapma kültürünü ilkokuldan başlayarak aşılamak için, ilköğretim okullarında düzenlenen bilim fuarlarını destekliyor. Bu program çerçevesinde 1.092 okulda Bilim Fuarı yapıldı. 64 bin öğrenci katıldı. 30 bini aşkın proje yapıldı. 953 bin ziyaretçi aldı.
Ülke genelinde doğa, bilim ve teknoloji ile ilgili konularda farkındalık meydana getirmek ve bilimsel bilgiyi topluma eğlenceli ve anlaşılır şekilde aktarmak için bilimsel içerikli şenliklerin düzenlenmesini destekliyor. Bu sayede, Doğa, Bilim ve Teknoloji Farkındalığı Artacak. Katılımcılara disiplinler arası bir bakış açısı kazandıracak olan bu başlıktaki projelere, proje başına 200 bin TL verilmektedir.
TÜBİTAK, Popüler bilimi yaygınlaştırmak ve herkesi bilimle tanıştırmak için 587 kitap yayınlayarak 15 milyon okuyucuya ulaştı. Ayrıca, Türkiye’nin en çok okunan bilim dergileri de TÜBİTAK tarafından yayınlanıyor. Bu bağlamda, Bilim Teknik Dergisi 30 bin, Bilim Çocuk Dergisi 100 bin, Meraklı Minik Dergisi ise 35 bin adet basılıyor.
Milli Eğitim Bakanlığı ile yaptığı işbirliği protokolüyle ilk kez eğitim müfredatı hazırlayarak; inisiyatif alabilen, girişimci, özgüveni yüksek öğrenciler yetiştirilmesine katkı sağlıyor. TÜBİTAK bu bağlamda, 51 ders müfredatını güncelledi, 56 müfredat daha güncelleyecek. 15 ders kitabı yazıldı ve yayınlandı. 76 ders kitabı daha yazılacak. Bu kitaplar, analitik düşündüren, rasyonel karar verdiren, kendini iyi ifade etmeyi sağlayan, teknolojiyi efektif kullanmayı sağlayan, bireysel öğrenimi kolaylaştıran bir formatla hazırlanmaktadır.
Eğitimde fırsat eşitliğini ve öğrencilerin eğlenerek öğrenmelerini sağlamak amacıyla, e-ders videoları, bilimsel animasyon senaryoları ve yabancı dil öğrenimini kolaylaştırmayı hedefleyen bir model geliştirdi. E-Ders çerçevesinde 2.500 animasyonla, alanının en iyi öğretmenleri tarafından hazırlanan 649 ders videosu herkes tarafından ücretsiz erişebilecektir.
TÜBİTAK, e-ders projesini üniversite ders kitaplarına da taşımak için akademik ders materyallerinin hazırlanması ve zenginleştirilmesi ile üniversitelerde anlatılan derslerin herkese ücretsiz paylaşılmasını amaçlıyor. Bu bağlamda, hazırlanan ders kitapları için 120 bin TL destek, 50 bin TL telif ücreti ödüyor. Bu sayede, herkesin ücretsiz erişebileceği akademik kitaplar hazırlanması sağlanırken, akademisyenleri Türkçe kitap yazmaya teşvik ediyor.
TÜBİTAK, bilim ve teknoloji alanında kurulan ikili ve çoklu işbirlikleri ile Türk araştırmacıların dünyanın önde gelen araştırma merkezleri ve organizasyonlarından yararlanmasına imkân sağlıyor. Bu bağlamda, 24 ülkede 28 kuruluşla ikili ve çoklu işbirlikleri yapılarak, uluslararası araştırma merkezlerine Türk araştırmacılarının erişimini sağlamanın yanı sıra, araştırmacı değişimi imkanları sunmaktadır.
Türkiye, AB 7. Çerçeve Programı’nda gösterdiği başarıyı, 2014 -2020 yılları arasında sürecek Horizon 2020 Programı’nda daha ileriye taşımayı hedefliyor. Bu çerçevede, 80 Milyar Avroluk bütçe ile, enerji, biyoteknoloji, ulaştırma, nanoteknoloji gibi alanlarda, özel sektör ve KOBİ’lerin uluslararası işbirliği ve ortaklıkları hedeflenmektedir.
TÜBİTAK beyin göçünü artırmak ve hızlandırmak amacıyla, Avrupa ve Amerika’da düzenlediği 12 çalıştay ile 1.500 Türk bilim insanına ulaştı. Böylece çok sayıda bilim insanının Türkiye’ye dönmesi sağlandı.
TÜBİTAK yurt dışında bulunan Tür araştırmacıların envanterini de çıkardı. Bu çalışmada 47 ülkede bulunan 1.437 Türk araştırmacıya ulaşıldı. Oluşturulan bilim insanı veritabanı Türkiye’nin hizmetine sunuldu.
Araştırma merkezlerinde performans ölçümlerine başlandı. Bu amaçla özgün bir model geliştirildi. 5 pilot merkez seçildi. Bu merkezlere saha ziyaretleri yapıldı. Bu ziyaretlerde nicel performans kriterlerinin yanı sıra, performans esaslı yeterlik değerlendirmesi ve sonuç olarak ta merkezlerin performanslarına göre kaynak aktarılması hedeflenmektedir.
Ülke genelinde ilk defa 9 farklı alanda Teknoloji Yol Haritaları belirlendi. Bu kapsamda geliştirilmesi gereken ürün ve teknolojilerin teknik özellikleri ile giderilmesi gereken teknolojik boşluk ve hedeflerin iş paketleri hazırlandı. Teknoloji haritaları hazırlanırken, 2000’in üzerinde öneri toplandı, odak grup toplantıları ve Delphi anketleri yapıldı.
TÜBİTAK, bu çalışmaların yanı sıra son 3 yılda yapılan çalışmalarla sektörlerin problemlerini Ar-Ge ile çözmüş, proje değerlendirme süreçlerini daha etkin hale getirmiş, bürokrasiyi azaltmış, süreci şeffaf hale getirmiş, projeleri daha hızlı sonuçlandırmış, TÜBİTAK çağrı ve destek merkezi kurarak araştırmacıların tüm sorularını anında cevaplandırmaya başlamış, proje başvuru sayılarını önemli ölçüde artırmış ve en önemlisi de daha bilimsel bir Türkiye için ve herkesi bilimle tanıştırmak için önemli bir çaba sarf etmiştir.
TÜBİTAK, akademik anlamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın en önemli fonksiyonlarından biridir. Son 3 yılda yapılanlar TÜBİTAK’ı daha da güçlendirmiş ve bu gücünü Türkiye’ye kazandırmayı başarmıştır. Üniversitelere uluslararası araştırmacılar kazandırmanın yanı sıra, onları önemli bir bilim yarışına sokmuş ve her şeyden önemlisi sanayi ve iş dünyasıyla araştırmacıları ve üniversiteleri projeler etrafında bir araya getirmiştir. TÜBİTAK’ı başarılarından dolayı kutluyor, yöneticilerine teşekkür ediyor ve başarılarının devamını diliyorum.
Eylül 2014, Kayseri
Dr. Alabay 